Ik wil beginnen met het beantwoorden van een belangrijke en relevante vraag, namelijk: “waarom moeten mensen, zeker professionals, skeptisch zijn?”
Naar mijn mening zijn wij als professional verantwoordelijk voor de kwaliteit van de informatie die onze cliënten uiteindelijk ontvangen. We leven in een vrij land, dus iedereen mag zeggen en geloven wat hij of zij wil, maar als professional is het belangrijk om op te komen voor het belang van onze cliënten.
Skeptisch zijn heeft weinig te maken met het constant leveren van kritiek of het afkraken van andermans werk, zoals veel mensen het vaak zien. Nee, het heeft alles te maken met het aan de kaak stellen van foutieve informatie die ons beroep en uiteindelijk onze cliënten schaadt.
Ondanks dat waarschijnlijk de meeste mensen het met bovenstaande alinea eens zullen zijn, zal een groot deel zorgeloos onjuiste informatie als feit tot zich nemen. Hier zijn een aantal psychologische verklaringen voor, zoals om te beginnen het Dr. Fox Effect.
Er is een sterke correlatie tussen de wijze waarop informatie wordt gepresenteerd en de geloofwaardigheid ervan. In andere woorden: als je informatie enthousiast en op een vermakende manier presenteert, is de kans groter dat men de betreffende informatie als de waarheid ziet.
Dat klinkt heel vanzelfsprekend, maar het Dr. Fox effect kan extreme vormen aannemen. Het beste voorbeeld is het experiment waar de naam ook uit is voortgekomen.
In 1973 huurde een groep onderzoekers een acteur in om als expert (Dr. Fox) een presentatie te geven over speltheorie. De acteur in kwestie wist niks over het onderwerp en werd slechts vierentwintig uur voor zijn presentatie ingelicht over zijn script. De twee meest opmerkelijke feiten waren dat de presentatie werd gegeven aan daadwerkelijke experts over het onderwerp en dat alle informatie volledig verzonnen en waardeloos was.
De presentatie van Dr. Fox duurde twintig minuten. En dit waren twintig minuten van onzin, gepresenteerd op een enthousiaste en vermakende manier. Uiteindelijk moest de groep de presentatie beoordelen. Iedereen, zonder uitzondering, vond de presentatie informatief en Dr. Fox kreeg hoge beoordelingen voor zijn werk.
Dit klassieke experiment toonde aan dat je zelfs als expert over een onderwerp verleidt kunt worden om te geloven dat onjuiste informatie, gepresenteerd op een overtuigende en vermakende manier, juist is.
Dit leert ons dat het altijd prettig is om naar iemand te luisteren, die op een vermakende manier informatie kan presenteren. Let er echter op dat claims los staan van de persoon die de claims maakt. Iemand met een leuke lach kan er nog steeds naast zitten. Beoordeel de informatie die je leest, ziet of hoort dus altijd los van de persoon die je de informatie geeft.
En is het je wel eens opgevallen dat het lijkt alsof je heel vaak gelijk hebt? Als je iets denkt en er informatie over opzoekt, heb je vrijwel altijd gelijk. Vreemd is dat toch?
De meeste mensen zijn ervan overtuigd dat hun meningen en kennis het resultaat zijn van jarenlang objectief informatie analyseren, om vervolgens tot een rationele conclusie te komen. Alleen komt dat niet helemaal overeen met de realiteit.
De waarheid is namelijk dat vrijwel iedereen aandacht besteedt en specifiek zoekt naar informatie die overeenkomt met hun overtuiging en tegenstrijdige informatie negeert. Dit heet confirmation bias.
In onze industrie zie je dit elke dag, ook bij jezelf. Je bezoekt websites die je van informatie voorzien om je eigen opvattingen te bevestigen, je praat met andere mensen of professionals die dezelfde levensstijl aanhouden als jij en tegenstrijdige informatie vind je soms definitief onjuist en zelfs lachwekkend.
Jezelf concentreren op je eigen gelijk beperkt je ontzettend bij je ontwikkeling, omdat de kans sterk aanwezig is dat je essentiële informatie misloopt. Daarmee krijg je een vertekend beeld van de realiteit. We zoeken meestal naar bevestiging om onze gedachten en theorieën te bevestigen, in plaats van zoeken naar weerleggingen of tegenbewijs. Dat is heel normaal, omdat het gewoon comfortabel is.
Daarnaast accepteren we makkelijk bewijs dat ons bevredigt, maar eisen meer bewijs als de informatie ons tegenstaat.
Realiseer je dat jij, je moeder, maar ook ik ik vaak de neiging hebben om conclusies te trekken op basis van onvolledige informatie, omdat we zoeken naar informatie dat ons standpunt versterkt of bevestigt.
Houd rekening met het complete plaatje en zoek actief naar informatie die je overtuiging eventueel kan ontkrachten.
En in tegenstelling tot wat velen denken, verandert men niet gemakkelijk van gedachten als je hardnekkige feiten aan ze voorlegt. Als je diepste overtuigingen worden uitgedaagd door tegenstrijdig bewijsmateriaal, versterkt dat je overtuigingen vaak alleen maar. Dit noemen we het backfire effect.
Dat is vrij zorgwekkend en kan aantonen dat zodra je iets toevoegt aan je portfolio van overtuigingen, je er ook alles aan doet om deze te blijven verdedigen.
Satirische websites als de speld schrijven feitelijk onjuiste artikelen, maar toch komen deze overeen met overtuigingen van bepaalde mensen. Het is daarom ook geen verrassing dat hun artikelen onnodig vaak serieus worden genomen.
Dit kan ook verklaren waarom er nog steeds veel geloofd wordt in middeleeuwse overtuigingen of complottheorieën. Dit zijn meningen en ideeën die al generaties overgedragen worden en zo diep genesteld zijn in iemands persoonlijkheid, dat zodra deze uitgedaagd worden, dit voelt als persoonlijke aanval en de persoon in kwestie de kop in het zand steekt.
Een ander eenvoudig voorbeeld wat dit idee ondersteunt, is het ontvangen van kritiek. We aanvaarden gemakkelijk honderd complimenten, maar een enkele negatieve reactie of opmerking kan ons wakker houden ’s nachts. Informatie waar je het mee eens bent gaat zo door je heen, omdat je eraan gewend bent. Informatie waar je het niet mee eens bent, merk je gelijk op.
Het nadeel van social media en het internet is dat je steeds makkelijker tegenstrijdige informatie kunt negeren en ontlopen. Je kunt mensen ontvrienden op Facebook, e-mails verwijderen, lid worden van fora of groepen die exclusief bestaan uit mensen die het volledig eens zijn met alles wat je zegt. Er worden zelfs advertenties gegenereerd op basis van wat je op het internet zoekt.
Je kunt de digitale wereld volledig vormen naar jouw ideaalbeeld, zonder ooit intellectueel uitgedaagd te hoeven worden.
Terwijl confirmation bias je beschermt tegen tegenstrijdige informatie als je op zoek bent naar bevestiging, zorgt het backfire effect voor verdediging als die tegenstrijdige informatie toch tussen je verdediging glipt. Of jij dus op zoek gaat naar informatie, of de informatie jou vindt, je blijft bij je standpunt, zonder enige twijfel. Dit gedrag zorgt ervoor dat je over een langere termijn steeds minder skeptisch wordt en kritisch na blijft denken en alleen maar zekerder wordt van je eigen kennis.
Dat is een lastige situatie, maar door te begrijpen hoe dit gedrag ontstaat en je te realiseren dat het absoluut niet uniek is, kun je hier bewust mee leren omgaan. Je leert jezelf en anderen kritisch te bekijken en overtuigingen uit het verleden eventueel te herzien. Er is zo ongelooflijk veel dat we nog niet weten en een hele wereld van juiste informatie ligt voor het grijpen. Dat we veel dingen nog niet weten, betekent echter niet dat in iets geloven genoeg is om er een feit van te maken. Geen enkele hoeveelheid aan geloof, maakt iets een feit.
We leven in een wereld waar onwetendheid vaker dan kennis tot zelfvertrouwen leidt.
Incompetente mensen hebben de neiging hun eigen kunnen en weten te overschatten en zichzelf daardoor als bovengemiddeld competent zien. Incompetente mensen schatten zichzelf te hoog in, terwijl competente mensen anderen te hoog inschatten.
Dit is een probleem op het internet, waar iedereen expert lijkt te zijn over elk onderwerp, omdat men geen besef heeft van de (ernstige) mate waarin zij tekortschieten. Als je totaal niet twijfelt aan je eigen kennis, kan dat letterlijk een gevaar zijn voor anderen. Een kleine hoeveelheid kennis kan men de illusie geven dat zij een specialist zijn over een bepaald onderwerp.
Mensen die niet genoeg weten, weten niet genoeg om zich te realiseren dat ze niet genoeg weten. En wij mensen gaan er simpelweg niet graag van uit dat we ongelijk hebben.
Een open mind is niets meer dan een geest dat open staat voor nieuwe ideeën en informatie. Een closed mind, of gesloten geest, wijst nieuwe ideeën en informatie pertinent af, zonder er ook maar over na te denken. Om open minded te zijn hoef je alleen maar ideeën of informatie te beoordelen, nadat je deze hebt bestudeerd of geëvalueerd, in plaats van het direct af te wijzen.
